Waayihii Jamaal cabdinaasir madaxwaynihii masar ee hal yayga ahaa
Ayuu ahaa jamaal cabdinaasir?
Jamaal Abdi Nasser, oo sidoo kale loo yaqaan Gamal Abdel Nasser, wuxuu ahaa hogaamiye caan ah oo Masaari ah oo soo noqday madaxweynaha labaad ee Masar laga soo bilaabo 1954 ilaa 1970 ². Wuxuu sidoo kale ahaa sarkaal militari oo la diriray Dagaalkii Carab-Israel ee 1948 wuxuuna hogaaminayay kacaankii Masar ee 1952 kaas oo afgembiyay boqortooyadii ². Wuxuu hormuud u ahaa wadaninimada carabta iyo hantiwadaagnimada, wuxuuna abuuray jamhuuriyada midowga carabta ee ay ku midoobeen mudada gaaban masar iyo Syria sanadkii 1958 ¹. Wuxuu sidoo kale la kulmay caqabado dhowr ah, sida Qalalaasaha Suez kanaal 1956, Dagaalkii 1967, iyo Dagaalkii Sokeeye ee Waqooyiga Yemen ².
Aragtida uu aaminsanaa amaal cabdinaasir
Fikradihiisu waxay ku saleysan yihiin qowmiyada carabta iyo hantiwadaagga, kaas oo ujeedadiisu ahayd in la mideeyo dunida carabta lana gaaro cadaalada bulshada, horumarka dhaqaalaha, iyo ka soo horjeedsashada boqortooyooyinka ³. Wuxuu saameyn ku yeeshay fikirkiisu aqoonyahanada Masar sida Saad Zaghloul, Taha Hussein, iyo Ahmed Lutfi el-Sayed, iyo sidoo kale waaya-aragnimadii Dagaalkii Carab-Israel ee 1948 iyo kacaankii 1952 ². Wuxuu u dooday dowlad cilmaani ah oo ixtiraamaysa diimaha oo dhan, laakiin wuxuu kaloo taageeray xuquuqda Falastiiniyiinta wuxuuna ka soo horjeeday Zionismka ka taliya israaiil ⁵. Wuxuu sidoo kale dallacsiiyay siyaasadaha shisheeye oo aan lagu heshiini oo doonayey inuu isku dheellitirka danaha Midowgii Soofiyeeti, Mareykanka, iyo Dunida Saddexaad ².
Caqabadihii soo waajahay
Wuxuu la kulmay caqabado badan, gudaha iyo dibeddaba, inta lagu gudajiray xukunkiisa. Qaarkood waxay ahaayeen:
• Qalalaasaha marinka Suez ee 1956, markii Ingiriiska, Faransiiska, iyo Israa’iil ay soo galeen Masar ka dib markii uu qaran ahaan ka qaatay Suez Canal. Wuxuu ku guuleystey inuu ka hortago duulaanka isagoo gacan ka helaya cadaadiska caalamiga ah iyo taageerada diblomaasiyadeed ee Midowgii Soofiyeeti iyo Mareykanka ¹ ².
• Dagaalkii Lixda-cisho ee 1967, markii Israa’iil ay weerar hordhac ah ku qaadday Masar iyo xulafadeeda, Siiriya iyo Jordan, waxayna qabsadeen Jasiiradda Siinay, marinka Qaza, Daanta Galbeed, Bariga Qudus, iyo Golan Heights. Tani waxay ahayd guuldarro sharafdarro ah oo ka soo gaartay Naasir iyo dunida carabta, waxayna wiiqday sharaftiisii iyo kalsoonidii ¹ ².
• Dagaalkii Sokeeye ee Waqooyiga Yemen ee 1962 – 1970, markii Nasser uu soo faragaliyay inuu ka taageero ciidamada jamhuuriyada ka dhanka ah ciidamada boqortooyada ee ay taageerayaan Sacuudiga iyo Jordan. Tani waxay ahayd ku lug lahaansho qaali ah oo aan la jeclayn oo baabi'isay ilaha Masar iyo shaqaalaha militariga ¹ ².
• Mucaaradka gudaha ee kooxaha siyaasadeed iyo bulsho ee kala duwan, sida Ikhwaanul Muslimiinka, shuuciyada, Nasserists, xorriyadda, iyo muxaafidnimada. Wuxuu la kulmay dhowr isku day dil, mudaaharaadyo, shaqo joojin, iyo rabshado xukunkiisa intii lagu jiray. Wuxuu sidoo kale la macaamilay dhibaatooyinka dhaqaale, sida sicir bararka, shaqo la’aanta, musuqmaasuqa, iyo sinnaan la'aanta ² ³.
Xiriir nocee ah ayaa kala dhexeyay Israe?
Xiriirkiisii uu la lahaa Israa’iil wuxuu ahaa cadaawad iyo iska soo horjeed. Wuxuu u arkaa Israel inay tahay dowlad sharci darro ah oo qabsatay dhulka Falastiin isla markaana ku ah halis danaha carabta ² ⁴. Wuxuu la diriray laba dagaal oo uu la galay Israa’iil, 1956 iyo 1967, labadoodaba waa laga badiyay ¹ ². Wuxuu kaloo taageeray halganka Falastiin iyo dhaqdhaqaaqyada iska caabbinta hubaysan ee ka dhanka ah Israel, sida Fatah iyo Ururka Xoreynta Falastiin ² ⁴. Wuxuu diiday inuu aqoonsado ama kala xaajoodo Israa’iil, wuxuuna hogaaminayay wejiga diidmada carabta ee ka soo horjeeday dadaal kasta oo nabadeed oo tilmaamaya aqoonsiga Israel ⁴. Waxa kale oo uu ku soo rogay xayiraad dariiqa Tiran, kaas oo ka horjoogsaday marin u helka Israel ee Badda Cas iyo Badweynta Hindiya ¹ ³.
Jamaal cabdinaasir iyo madaxdii carbeeded
Wuxuu siyaabo kala duwan u saameeyay hoggaamiyeyaasha kale ee carabta, sida:
• Wuxuu ku dhiirigaliyay isaga anti-imperialist iyo ka soo horjeedka Zionist, iyo diidmadiisa awoodaha reer galbeedka ee qalalaasaha Suez iyo arrimo kale ¹ ².
• Wuxuu kor u qaaday fikradda ah Midnimada carabta iyo wadajirka, wuxuuna isku dayay inuu abuuro xiriir ka dhexeeya dowladaha carabta, sida Jamhuuriyadda Carabta ee masar iyo Siiriya iyo Yemen, iyo midowga carabta oo Ciraaq iyo Jordan ¹ ².
• Wuxuu taageeray dhaqdhaqaaqyada wadaninimada iyo kacaanka ee wadamada kale ee carabta, sida Algeria, Tunisia, Morocco, Libya, Ciraaq, Lubnaan, Jordan, iyo Falastiin. Wuxuu sidoo kale soo dhexgalay militariga qaar ka mid ah khilaafaadka, sida Dagaalkii Sokeeye ee Waqooyiga Yemen iyo Dagaalkii Sokeeye ee Jordan ¹ ².
• Wuxuu ku dooday ka madax-bannaanida siyaasad shisheeye oo loogu talagalay dunida carabta, wuxuuna doonayey inuu isku dheellitiro danaha Midowgii Soofiyeeti, Mareykanka, iyo Dunida Saddexaad. Wuxuu sidoo kale aasaasay ama ku biiray dhowr hay'adood oo heer gobol iyo caalami ah, sida Dhaqdhaqaaqa Aan dhana u hiilin, Ururka midowga Afrika, iyo Jaamacadda Carabta ¹ ².
• Wuxuu soo bandhigay tusaale ah hantiwadaag iyo populist horumarka Masar, oo ay ku jiraan dib u habaynta dhulka, qarannimada warshadaha, barnaamijyada daryeelka bulshada, iyo abaabulka ballaaran. Wuxuu sidoo kale isku dayay inuu ku faafiyo fikradihiisa ku saabsan hantiwadaagga carabta wadamada kale ee carabta isaga oo adeegsanaya warbaahintiisa iyo xisbiyada siyaasadeed ¹ ³ ⁴.
Maxaa laga dhaxlay jamaal cabdinaasir?
Dhaxal galnimadiisu waa mid adag oo muran badan dhaliyay. Qaar ka mid ah guulaha uu gaadhay iyo saamaynta ay ka mid yihiin:
• Wuxuu Masar uga beddelay jahwareer una beddelay jamhuuriyad, iyo dowlad gumeysi dowlad ilaa madax-bannaan qaran ¹ ².
• Wuxuu casriyeeyay sharciga Masar dhaqaalaha, bulshada, iyo dhaqanka, wuxuuna hagaajiyay heerarka nolosha ee malaayiin Masriyiin ah iyada oo loo marayo siyaasadiisa hantiwadaagga iyo dib-u-habeeynta ¹ ².
• Wuxuu dhisay Eswan High Dam, kaas oo kordhiyay wax soo saarka beeraha Masar, quwadda biyaha, iyo xakamaynta daadadka ¹ ².
• Wuxuu ka dooday awoodaha gumeysiga iyo imperialistiga, gaar ahaan Ingiriiska, Faransiiska, iyo Israa’iil, wuxuuna difaacay madaxbanaanida Masar iyo sharafta mirin-biyoodka Suez iyo arrimo kale ¹ ².
• Wuxuu noqday geesi iyo hoggaamiye ka tirsan dunida carabta, wuxuuna dhiirrigeliyay dad badan oo dhalasho ahaan Carab ah, hantiwadaag, iyo kacdoonno ka duulaya aragtidiisa midnimada carabta iyo xoreynta ¹ ² ³.
• Wuxuu door muhiim ah ka ciyaaray Dhaqdhaqaaqa Aan dhana u xaglinayn, Ururka madowga Afrika, iyo Arab League, oo u dooday xuquuqda iyo danaha wadamada dunida saddexaad ¹ ².
Guul-darroyinkii jamaal cabdinaasir
Si kastaba ha noqotee, wuxuu sidoo kale lahaa guuldarooyin iyo qaladaad badan, sida:
• Wuxuu lumiyey laba dagaal oo uu la galay Israa’iil, 1956 iyo 1967, taasoo dhalisay luminta dhul, sharaf, iyo niyadda Masar iyo dunida carabta ¹ ².
• Wuxuu ku guul darreystay inuu gaaro riyadiisa midnimada carabta, maadaama midowgiisii uu la lahaa Siiriya uu burburay 1961, xiriirkiisii uu la lahaa waddamada kale ee carabta wuu ka xumaaday sababo la xiriira kala duwanaanshaha fikirka iyo siyaasadeed ¹ ².
• Wuxuu soo dhexgalay arrimaha waddamada kale, sida Yemen iyo Jordan, kuwaas oo sababay xasillooni darro, rabshado, iyo xanaaq badan oo hadheeyay gobolka ¹ ².
• Wuxuu cadaadiyay mucaaradka siyaasadeed, sida Ikhwaanul Muslimiinka, shuuciyada, Nasserists, iyo xorriyadda, wuxuuna u diidey dadka reer Masar inay kaqeybgal macno leh ama matalaad ku yeeshaan dowladda ¹ ² .
Source:
1^ Nasserism - Wikipedia
2^ Gamal Abdel Nasser - Wikipedia
3^ Gamal 'Abdel Nasser | Religion and Public Life at Harvard Divinity School
4^ Gamal Abdel Nasser | Biography & Facts | Britannica
5^ The personality cult of Egypt's former president: Nasser is everywhere | en.qantara