Dalka kenya xog dhamaystiran
Kenya waa waddan ku yaal Bariga Afrika. Gobolka hadda Kenya wuxuu leeyahay taariikh dheer oo adag, oo leh caddeyn ku saabsan dhaqan bini aadamnimo oo soo jirtay malaayiin sano.
Dadka ugu horeeya ee deegaanka lagu yaqaan waxay ahaayeen bulshooyin ugaarsade kala duwan, oo ay ku jiraan dadka reer Khoisan ee wali ku nool qaybo ka mid ah koonfur-bari Afrika. Markii dambe, kooxaha ku hadla Bantu waxay u haajireen aagga Galbeedka Afrika oo si tartiib tartiib ah ugu faafay gobolka oo dhan.
Qarnigii 19-aad, sahamiyayaashii reer Yurub waxay bilaabeen inay yimaadaan Kenya, iyo 1880-yadii, Ingiriiska wuxuu aasaasay ilaalin aagagga xeebta. Tobannaan sano ee soo socda, Ingiriiska ayaa si tartiib tartiib ah u ballaariyey gacan ku haynta gudaha dalka, mararka qaar xoog iyo rabshado.
Sannadihii 1950-yadii, dhaqdhaqaaq wadani ah ayaa ka soo baxay Kenya, oo ay hogaaminayeen tirooyin ay ka mid yihiin Jomo Kenyatta. Dhaqdhaqaaqa ayaa ka madax-bannaanaaday xukunkii gumeysiga Ingiriiska, 1963-kii, Kenya waxay qaadatay madax-bannaanideeda jamhuuriyad ahaan.
Tan iyo markaas, Kenya waxay la kulantay xasillooni siyaasadeed iyo xilliyo xasillooni darro, oo ay ku jiraan dowlad hal xisbi ah oo hoos timaad Kenyatta iyo kan ku guuleysta, Daniel arap Moi, iyo muddo rabshado siyaasadeed ah ka dib doorashadii lagu muransanaa ee 2007. Maanta, Kenya waa dimuqraadiyad dhinacyo badan leh oo leh dhaqaale kaladuwan oo ay ku jiraan beeraha, dalxiiska, iyo tikniyoolajiyadda.
Nidaamka siyaasadeed ee dalka kenya
Kenya waa jamhuuriyad dimoqraadi ah oo wakiil u ah madaxweynaha, oo leh nidaam xisbi badan. Madaxweynaha waa madaxa gobolka iyo dowladda waxaana lagu doortaa cod caan ah ugu badnaan laba sano. Madaxweynuhu wuxuu magacaabayaa gole wasiir, kaas oo mas'uul ka ah la talinta Madaxweynaha iyo hirgelinta siyaasadaha dowladda.
Baarlamaanka Kenya waa sharci-dejin sharci-dejineed oo ka kooban Golaha Qaranka ( guri hoose ) iyo Guurtida ( guri sare ). Golaha Qaranka wuxuu leeyahay 349 xubnood, 290 ka mid ah ayaa laga soo doortay deegaanno hal xubin ah, halka 59ka soo haray ay yihiin haween lagu soo doorto nidaamka metelaadda saami qaybsiga. Guurtidu waxay leedahay 67 xubnood: 47 laga soo doortay gobollada, 16 ay magacaabeen xisbiyo siyaasadeed oo ku saleysan wakiilnimadooda Golaha Qaranka, iyo 4 uu magacaabay Madaxweynaha.
Garsoorka Kenya waa mid madaxbanaan waxaana ku jira maxkamada sare, maxkamada rafcaanka, iyo maxkamada sare. Madaxa Caddaaladda iyo garsoorayaasha kale waxaa magacaaba Madaxweynaha talo ku saabsan Guddiga Adeegga Garsoorka.
Nidaamka siyaasadeed ee Kenya waxaa lagu gartaa laan fulineed oo xoog leh iyo sharci dejin daciif ah iyo garsoor. Waxa kale oo jiray walaac ku saabsan musuqmaasuqa iyo saameynta lacagta ee siyaasada. Si kastaba ha noqotee, dib-u-habeyntii ugu dambeysay, oo ay kujirto qaadashada dastuur cusub 2010, waxay raadinayeen inay xoojiyaan hay'adaha dimoqraadiga ah ayna horumariyaan isla xisaabtanka iyo daah furnaanta dowladda.
Gobalada dalka kenya
Kenya waxay u qaybsantaa 47 degmo, kuwaas oo ah unugyada maamulka aasaasiga ah ee dalka. Degmooyinka waxaa lagu aasaasay dastuurka Kenya sanadkii 2010, kaas oo awood iyo kheyraad ka weeciyay dowladda dhexe una wareejiyay dowladaha gobolka.
Gobol kasta waxaa madax u ah gudoomiye, kaas oo lagu doorto cod caan ah ugu badnaan laba sano oo shan sano ah. Dawladda gobolka waxay ka kooban tahay gole iyo fulin. Goluhu wuxuu ka kooban yahay xubno la soo doortay oo matalaya deegaannada kala duwan ee gobolka, halka fulinta ay ka kooban tahay gudoomiyaha iyo mas'uuliyiinta kale ee gobolka.
Gobollada ayaa loo sii qaybiyaa tiro-hoosaad, waaxyo, iyo tuulooyin. Degmooyinka hoosaadka waxaa madax u ah maamuleyaal tiro-hoosaad ah, halka waardiyayaashu ay matalaan wakiillada qaybta la soo doortay. Tuulooyinku waa unugyada maamulka ugu yar waxaana madax u ah odayaasha tuulada.
Aasaasidda nidaamka gobolka ayaa loo arkay inay tahay hab lagu kobciyo maamulka maxalliga ah iyo horumarka, iyo in wax laga qabto isu dheelitir la'aanta taariikhiga ah ee qaybinta kheyraadka iyo fursadaha dalka ka jira.